XYAALALIL LI AJL MAYAB’
Maajun:
• Iyaj Saltul, cacao
• Xul: Soch (aj yehol resilal kamk)
• Atz’um : (reetalil li yo’laak ut li kamk)
Jun:
• Jun li ru’uj uq’. (reetalil)
• Jun li aamej/ aamnej
• Jun li ru’uj aq’
• Jun li ch’up
• Jun Qana’ po
• Jun Qaawa’ Saq’e
• Jun qajolom
• Jun qaná
• Jun qayuwa’
Kiib’:
• Li ixq ut li winq
• Tux, tzo’ (sa’ hupub’aank)
• Qana’ Qawa’
• Tzuul taq’a
• Li kaxaar
Oxib’:
• Li hoob’ank uq’ (oxib’ sut)
• Oxib’ xamaan nake’moq wi’ li kaxlan.
• Oxib’ sut aj wi’ li awasink.
• Li junkab’al (linna’, linyuwa’ ut laa’in)
Kaahib’:
• li hab’alq’e, saq’ehil, k’ajb’ak ut atz’umak.
• Li xyo’lajik li po, al li po, xxoronik li po ut waranik li po.
• Kaahib’ xamaan nake’moqk wi’ li ak’ach.
• Kaahib’ li xxuk li ruuchich’och’ (releb’ saq’e, rokeb’ saq’e, releb’ iq’ ut rokeb’ iq’)
Oob’:
• Li awk: (oob’ aj wi’ li iyaj nak ’eemank sa’ li loq’laj ch’och’)
• Oob’ toon na’uxk rawb’al sa’ li chapok k’al
• Li wa’tesink ochoch: (sa’ li xkaaxukuutil li ochoch ut sa’ xyi li ochoch)
Waqib’:
• Waqib’ toqol li qajunxaqalil: (oq, uq’mej, yi ut jolomej) xb’aan laj mayab’.
Wuqub’:
• Waqib’ li kok’ metz’ew ut li xwuq a’an li xtuqulal li metz’ew re li pohol chahimal.
• Wuqub’ kutank namoq wi’ li loq’laj ixim.
• Sukuk ( xu’t’) a’an li natz’akamank sa’ li k’ulb’a’ib’ cho’q K’atol uutz’u’uj
• Li winqil ajl sa’ li pohol chahimal.
• A’aneb’ linmel, linyuwa’ ut laa’in.
Waxaqib’:
• Li roq ruq li jun sumaal chi poyanam.
• Li waqxaqib’ b’atz’.
• A’aneb’ li xb’eeneb’ li qamel (popol wuh)
B’eleeb’:
• Ixqil ajl sa’ li pohol chahimal.
• Xpaayil li uq’un: Q’em ha’, saq chiik (rik’in cha), ch’amb’ul, matz’, mux’aj, rax uq’un, k’aj, q’il ha’, saquy (na’ok ratz’amil).
• B’eleeb’ po: (b’eleeb’ sut nayo’la, b’eleeb’ sut nak’i malaq na’alo’ , b’eleeb’ sut naxorok ut b’eleeb’ sut wark li qa na’ po.
• B’eleeb’ xb’asalal li ru’uj uq’
Lajeeb’:
• Lajeeb’ ru’uj li wu’q
• Lajeeb’ ru’uj li woq
Junlaju:
• Sa’ xb’een li ruchich’och’ jalan jalanqo, ma’ani juntaq’eet.
Kab’laju:
• Kab’laju xb’aqel li qoq quq’ nimq.
• Kab’laju kutank na’uxli li k’ajb’ak jo’ chi rub’elaj ut jo’ chi rix.
Oxlaju:
• Oxlaju xmetz’ew li pohol chahimal.
• Oxlaju li qahopolal.
• Kaahib’ sut chi aj oxlaju natz’aqlok wi’ ru xna’leb’ li poyanam, ut nayo’la jun chik( juntaq’eet rajlil li xnawal).
Junmay/junk’aal: lajeeb' li ru'uj uq' ut lajeeb' li ru'uj oq, chi xjunil junmay.
xe'tz'ilok chaq rix: Mario Sebastian Caal Jucub ut Filiberto Bol Col